Bipolar Bozukluk
Bipolar bozukluk (eski adıyla manik-depresif hastalık veya manik depresyon), ruh hali, enerji, aktivite seviyeleri, konsantrasyon ve günlük görevleri yerine getirme becerisinde olağandışı değişikliklere neden olan bir zihinsel bozukluktur.
Üç tür bipolar bozukluk vardır. Her üç tip de ruh hali, enerji ve aktivite seviyelerinde net değişiklikler içerir. Bu ruh halleri, aşırı derecede ‘yüksek’, sevinçli, sinirli veya enerjik davranış dönemlerinden (manik dönemler olarak bilinir) çok ‘düşük’, üzgün, kayıtsız veya umutsuz dönemlere (depresif dönemler olarak bilinir) kadar değişir. Daha az şiddetli manik dönemler, hipomanik dönemler olarak bilinir.
Bipolar I Bozukluğu — en az 7 gün süren manik ataklarla veya kişinin acil hastanede bakıma ihtiyacı olacak kadar şiddetli manik semptomlarla tanımlanır. Genellikle depresif dönemler de ortaya çıkar ve tipik olarak en az 2 hafta sürer. Karışık özelliklere sahip (aynı zamanda depresif semptomlar ve manik semptomlar gösteren) depresyon epizotları da mümkündür.
Bipolar II Bozukluğu — depresif epizotlar ve hipomanik epizotlardan oluşan bir modelle tanımlanır, ancak Bipolar I Bozukluğun tipik özelliği olan tam gelişmiş manik epizotlarla tanımlanmaz.
Siklotimik Bozukluk (Siklotimi olarak da adlandırılır) — hipomanik semptom dönemleri ve en az 2 yıl süren (çocuklarda ve ergenlerde 1 yıl) depresif semptomların dönemleriyle tanımlanır. Bununla birlikte, semptomlar hipomanik bir dönem ve depresif bir dönem için tanı gereksinimlerini karşılamaz.
Bazen bir kişi, "diğer belirtilmiş ve belirtilmemiş bipolar ve ilgili bozukluklar" olarak adlandırılan, yukarıda listelenen üç kategoriyle eşleşmeyen bipolar bozukluk semptomları yaşayabilir.
Bipolar bozukluk tipik olarak geç ergenlik (gençlik yılları) veya erken yetişkinlik döneminde teşhis edilir. Bazen çocuklarda bipolar semptomlar ortaya çıkabilir. Bipolar bozukluk, ilk olarak bir kadının hamileliği sırasında veya doğumdan sonra da ortaya çıkabilir. Semptomlar zamanla değişiklik gösterse de, bipolar bozukluk genellikle ömür boyu tedavi gerektirir. Reçete edilmiş bir tedavi planının uygulanması, insanların semptomlarını yönetmelerine ve yaşam kalitelerini iyileştirmelerine yardımcı olabilir.
Belirti ve bulgular
Bipolar bozukluğu olan kişiler, alışılmadık derecede yoğun duygu dönemleri, uyku düzenlerinde ve aktivite seviyelerinde değişiklikler ve tipik olmayan davranışlar yaşarlar - genellikle olası zararlı veya istenmeyen etkilerini fark etmeden. Bu farklı dönemlere "ruh hali epizotları" denir. Ruh hali epizotları, kişi için tipik olan ruh hali ve davranışlardan çok farklıdır. Bir bölüm sırasında, semptomlar günün çoğu için her gün sürer. Bölümler, birkaç gün veya hafta gibi daha uzun süreler de sürebilir.
Manik dönem geçiren kişiler şunları yapabilir:
Çok yüksek, sevinçli veya sinirli veya alıngan hissetmek
İrite ve gergin hissetmek
Uyku ihtiyacının azalması
İştahsızlık
Birçok farklı şey hakkında çok hızlı konuşmak
Düşüncelerinin yarıştığını hissetmek
Aynı anda birçok şey yapabileceklerini düşünmek
Aşırı yemek veya içmek, çok para harcamak veya vermek ya da pervasız cinsel ilişkiye girmek gibi kötü kararlar içeren riskli şeyler yapmak
Alışılmadık derecede önemli, yetenekli veya güçlü olduklarını hissetmek
Depresif bir dönem geçiren kişiler şunları yapabilir:
Çok üzgün, düşük, boş, endişeli veya umutsuz hissetmek
Yavaşlamış veya huzursuz hissetmek
Uykuya dalmakta güçlük çekmek; çok erken kalkmak veya çok fazla uyumak,
İştah artışı ve kilo alma deneyimi yaşamak
Çok yavaş konuşmak, söyleyecek hiçbir şeyleri yokmuş gibi hissetmek, çok unutmak
Konsantrasyonda veya karar vermede sorun yaşamak
Basit şeyleri bile yapamayacağını hissetmek
Neredeyse tüm aktivitelere çok az ilgi duymak, cinsel dürtüde azalma veya yokluk ya da zevk alamama (anhedoni)
Umutsuz veya değersiz hissetmek, ölümü veya intiharı düşünmek
Bazen insanlar aynı bölümde hem manik hem de depresif semptomlar yaşarlar. Bu tür bölümlere karma özellikli bölüm adı verilir. Karışık özelliklere sahip bir bölüm yaşayan insanlar kendilerini çok üzgün, boş veya umutsuz hissederken, aynı zamanda aşırı enerjili hissedebilirler.
Bir kişi, semptomları daha az aşırı olsa bile bipolar bozukluğa sahip olabilir. Örneğin, bipolar bozukluğu (Bipolar II) olan bazı kişiler, daha az şiddetli bir mani türü olan hipomani yaşarlar. Hipomanik bir olay sırasında, kişi kendini çok iyi hissedebilir, bir şeyler yapabilir ve günlük yaşama ayak uydurabilir. Kişi herhangi bir şeyin yanlış olduğunu hissetmeyebilir, ancak aile ve arkadaşlar, ruh halindeki veya aktivite seviyelerindeki değişiklikleri olası bipolar bozukluk olarak fark edebilir. Uygun tedavi olmaksızın, hipomani olan kişilerde şiddetli mani veya depresyon gelişebilir.
Teşhis
Doğru teşhis ve tedavi, bipolar bozukluğu olan kişilerin sağlıklı ve aktif bir yaşam sürmelerine yardımcı olabilir. Bir zihin sağlığı uzmanı ile konuşmak ilk adımdır. Bir zihin sağlığı uzmanı ile yapılacak görüşmede uzman kişi, zihinsel sağlık değerlendirmesi yaparak kişinin ihtiyaçları doğrultusunda gerekirse tıbbi testler isteyebilir ya da bipolar bozukluğun teşhisi ve tedavisinde deneyime sahip bir psikiyatrist veya klinik psikolog gibi eğitimli bir zihin sağlığı uzmanına sevk sağlayabilir.
Zihin sağlığı uzmanları genellikle bir kişinin semptomlarına, yaşam boyu geçmişine, deneyimlerine ve bazı durumlarda aile geçmişine göre bipolar bozukluğu teşhis eder. Bu bağlamda gençlerde doğru teşhis özellikle önemlidir.
Bipolar Bozukluk ve Diğer Durumlar
Bazı bipolar bozukluk semptomları diğer hastalıklarınkilere benzer ve bu da bir sağlık hizmeti sağlayıcısının tanı koymasını zorlaştırabilir. Ek olarak, birçok insan, anksiyete bozukluğu, madde kullanım bozukluğu veya yeme bozukluğu gibi başka bir zihinsel bozukluk veya durumla birlikte bipolar bozukluğa da sahip olabilir. Bununla birlikte, bipolar bozukluğu olan kişilerde tiroid hastalığı, migren baş ağrıları, kalp hastalığı, diyabet, obezite ve diğer fiziksel hastalıklara yakalanma şansı da yüksektir.
Psikoz: Bazen şiddetli mani veya depresyon atakları olan bir kişi, halüsinasyonlar veya sanrılar gibi psikotik semptomlar yaşayabilir. Psikotik belirtiler kişinin aşırı ruh haliyle eşleşmeye meyillidir. Örneğin:
Manik bir dönem sırasında psikotik semptomları olan kişiler, ünlü olduklarına, çok paraya sahip olduklarına veya özel güçlere sahip olduklarına dair gerçekçi olmayan bir inanca sahip olabilirler.
Depresif bir dönem sırasında psikotik semptomları olan kişiler, yanlış bir şekilde finansal olarak harap olduklarına ve parasız olduklarına, bir suç işlediklerine veya fark edilmeyen ciddi bir hastalığa sahip olduklarına inanabilirler.
Sonuç olarak bu nedenler, bipolar bozukluğu olan ve ek olarak psikotik semptomlar da gösteren kişilere bazen yanlış şizofreni teşhisi konmasına sebep olabilir. İnsanlar bipolar bozukluk semptomlarına sahip olduklarında ve aynı zamanda duygudurum dönemlerinden ayrı psikoz dönemleri yaşadıklarında, uygun tanı şizoaffektif bozukluk olabilir.
Anksiyete: Bipolar bozukluğu olan kişiler de anksiyete bozukluğu olması yaygındır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Bipolar bozukluğu olan kişilerde DEHB olması yaygındır.
Uyuşturucu veya Alkol Kötüye Kullanımı: Bipolar bozukluğu olan kişiler, alkol veya uyuşturucuları kötüye kullanabilir ve manik dönemler sırasında, bozulmuş yargı zamanlarında diğer yüksek riskli davranışlarda bulunabilir. Alkol kullanımının veya uyuşturucu kullanımının olumsuz etkileri en çok aile, arkadaşlar ve sağlık hizmeti sağlayıcıları için belirgin olsa da, ilişkili bir zihinsel bozukluğun varlığının farkına varmak önemlidir.
Yeme Bozuklukları: Bazı durumlarda, bipolar bozukluğu olan kişilerde aşırı yeme veya bulimia gibi bir yeme bozukluğu da vardır.
Risk faktörleri
Bipolar bozukluk üzerine yapılan araştırmalara göre bozukluğun tek bir nedeni yoktur. Pek çok farklı sebep bozukluğa sebep olabilmektedir.
Beyin Yapısı ve İşleyişi: Bazı araştırmalar, bipolar bozukluğu olan kişilerin beyinlerinin, bipolar bozukluğu veya başka herhangi bir zihinsel bozukluğu olmayan kişilerin beyinlerinden farklı olabileceğini göstermektedir. Bu farklılıklar hakkında daha fazla bilgi edinmek, bilim insanlarının bipolar bozukluğu anlamalarına ve hangi tedavilerin en iyi sonucu vereceğini belirlemelerine yardımcı olabilir. Şu anda, sağlık hizmeti sağlayıcıları tanı ve tedavi planını beyin görüntüleme veya diğer teşhis testleri yerine kişinin semptomlarına ve geçmişine dayandırmaktadır.
Genetik: Bazı araştırmalar, belirli genlere sahip kişilerin bipolar bozukluk geliştirme olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Araştırmalar ayrıca, bipolar bozukluğu olan bir ebeveyni veya kardeşi olan kişilerin, bozukluğa kendilerinin sahip olma şansının arttığını göstermektedir. Pek çok gen söz konusudur ve hiçbir tekil gen hastalığa neden olamaz.
Tedaviler ve Terapiler
Tedavi, en şiddetli bipolar bozukluğa sahip olanlar da dahil olmak üzere birçok kişiye yardımcı olabilir. Etkili bir tedavi planı genellikle ilaç ve psikoterapinin bir kombinasyonunu içerir; buna "konuşma terapisi" de denir.
Bipolar bozukluk ömür boyu süren bir hastalıktır. Mani ve depresyon bölümleri tipik olarak zamanla geri gelir. Bölümler arasında, bipolar bozukluğu olan birçok kişide ruh hali değişiklikleri yoktur, ancak bazı kişilerde kalıcı semptomlar olabilir. Uzun süreli, sürekli tedavi, insanların bu semptomları yönetmesine yardımcı olabilir.
İlaçlar
Bazı ilaçlar, bipolar bozukluğun semptomlarını yönetmeye yardımcı olabilir. Bazı kişilerin, en çok işe yarayan ilaçları bulmadan önce birkaç farklı ilacı denemesi ve sağlık uzmanlarıyla birlikte çalışması gerekebilir.
Genellikle bipolar bozukluğu tedavi etmek için kullanılan ilaçlar arasında duygudurum dengeleyiciler ve ikinci nesil ("atipik") antipsikotikler bulunur. Tedavi planları, uykuyu veya kaygıyı hedef alan ilaçları da içerebilir. Sağlık hizmeti sağlayıcıları genellikle bipolar bozuklukta depresif atakları tedavi etmek için antidepresan ilaçlar reçete eder ve manik bir epizotun tetiklenmesini önlemek için antidepresanı bir duygudurum dengeleyici ile birleştirir.
İlaç alan kişiler şunları yapmalıdır:
İlacın risklerini ve faydalarını anlamak için sağlık uzmanlarıyla konuşun.
Sağlık uzmanlarına reçeteli ilaçlar, reçetesiz satılan ilaçlar veya halihazırda aldığınız takviyeler hakkında bilgi verin.
Yan etkilerle ilgili endişelerinizi hemen bir sağlık uzmanına bildirin. Sağlık uzmanının dozu değiştirmesi veya farklı bir ilaç denemesi gerekebilir.
Bipolar bozukluk için ilaçların, kişi kendini iyi hissettiğinde bile reçete edildiği gibi tutarlı bir şekilde alınması gerektiğini unutmayın.
İlk önce bir sağlık uzmanıyla konuşmadan bir ilacı bırakmaktan kaçının. Bir ilacı aniden kesmek, bipolar bozukluk semptomlarının geri tepmesine veya kötüleşmesine neden olabilir.
Psikoterapi
"Konuşma terapisi" olarak da adlandırılan psikoterapi, bipolar bozukluğu olan kişiler için tedavi planının etkili bir parçası olabilir. Psikoterapi, bir kişinin rahatsız edici duyguları, düşünceleri ve davranışları tanımlamasına ve değiştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan çeşitli tedavi teknikleri için bir terimdir. Bipolar bozukluğu olan kişilere ve ailelerine destek, eğitim ve rehberlik sağlayabilir.
Ayrıca bipolar bozukluğun ilk aşamalarında yoğun psikoterapötik müdahalenin, hastalığın tam başlangıcını önleyip engelleyemeyeceğini veya sınırlayıp sınırlandırmayacağını belirlemek, devam eden araştırmaların önemli bir alanıdır.
Tedavinin Ötesinde: Yapabilecekleriniz
Düzenli Egzersiz: Koşu, tempolu yürüyüş, yüzme, yoga veya bisiklete binme gibi düzenli egzersiz, depresyon ve anksiyeteye yardımcı olur, daha iyi uykuyu destekler ve kalbiniz ve beyniniz için sağlıklıdır.
Yaşam Çizelgesi Tutmak: Uygun tedavi ile bile ruh hali değişiklikleri meydana gelebilir. Bir hasta ve sağlık hizmeti sağlayıcısı birlikte çalıştığında ve endişeler ve seçimler hakkında açıkça konuştuğunda tedavi daha etkilidir. Günlük ruh hali semptomlarını, tedavileri, uyku düzenlerini ve yaşam olaylarını kaydeden bir yaşam çizelgesi tutmak, hastaların ve sağlık hizmeti sağlayıcılarının zaman içinde bipolar bozukluğu izlemesine ve tedavi etmesine yardımcı olabilir. Hastalar akıllı telefon uygulamaları aracılığıyla toplanan verileri - kişisel raporlar, kişisel derecelendirmeler ve aktivite verileri dahil - sağlık hizmeti sağlayıcıları ve terapistleriyle kolayca paylaşabilir.
Bipolar Bozuklukla Başa Çıkma
Bipolar bozuklukla yaşamak zor olabilir, ancak kendiniz, ailenizden biri veya sevdikleriniz için bunu kolaylaştırmanın yolları vardır.
Tedavi olun ve ona bağlı kalın - iyileşme zaman alır ve kolay değildir. Ancak tedavi, daha iyi hissetmeye başlamanın en iyi yoludur.
Tüm ilaçları belirtildiği gibi alın.
Günlük aktivitelerinizi yapılandırın: Yemek yemek ve uyumak için bir rutin uygulayın ve yeterince uyuduğunuzdan ve egzersiz yaptığınızdan emin olun.
Ruh hali değişimlerinizi ve azalan uyku gibi uyarı işaretlerini tanımayı öğrenin.
Tedavinize sadık kalın.
Sabırlı olun; iyileşmenin zaman alacağını hatırlayın.
Alkol ve uyuşturucu madde kullanımından kaçının.
Unutmayın: Bipolar bozukluk ömür boyu süren bir hastalıktır, ancak uzun süreli, devam eden tedavi almak semptomları kontrol etmeye ve sağlıklı bir yaşam sürmenize yardımcı olabilir.
Not: Bu içerik yalnızca bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır ve hiçbir şekilde terapinin yerini tutmaz. Bu sitedeki hiçbir içerik, doğrudan tıbbi tavsiye yerine kullanılmamalıdır. Psikolojik sağlığın fiziksel sağlık sorunlarını da etkileyebileceğine dikkat edin. Psikolojik durumunuzun yönetilmesinin zor olduğunu fark ederseniz, lütfen profesyonel yardım almayı düşünün.
Kaynakça:
Bipolar Disorder (The National Institute of Mental Health Information Resource Center)
Everything You Need to Know About Bipolar Disorder (Healthline)