Onyomani: Alışveriş Bağımlılığı Nedir?
Alışveriş bağımlılığı bir diğer adıyla Onyomani (Oniomania) iyi hissetmenin, kaygı ve depresyon gibi olumsuz duygulardan kaçınmanın bir yolu olarak dürtüsel satın almayı içeren davranışsal bir bağımlılıktır. Diğer davranışsal bağımlılıklar gibi, alışveriş bağımlılığı da hayatınızın pek çok alanında sorunlara yol açan bir meşguliyet olarak yerini alabilir.
Genellikle geç ergenlik ve erken yetişkinlik döneminde başlayan alışveriş bağımlılığı, sıklıkla duygudurum ve kaygı bozuklukları, madde kullanım bozuklukları, yeme bozuklukları, diğer dürtü kontrol bozuklukları ve kişilik bozuklukları da dahil olmak üzere diğer zihinsel bozukluklarla birlikte ortaya çıkar. Bazı insanlar alışveriş bağımlılığını öz güvenlerini arttırmak için geliştirirler ancak bu bağlamda pek etkili olduğu söylenemez.
Alışveriş Bağımlılığı Hakkında Bilinmesi Gereken 5 Şey
Aşırı tüketim son yıllarda tırmanışa geçmiş olsa da alışveriş bağımlılığı yeni bir rahatsızlık değildir. 19.yüzyılın başlarında tanınmış ve 20. yüzyılın başlarında bir psikiyatrik bozukluk olarak gösterilmiştir.
Diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, alışveriş bağımlılığı da genellikle duygusal acılar ve hayatın zorluklarıyla başa çıkmanın bir yoludur. Bununla beraber onyomani, belirtilerini gösteren kişi için -tıpkı diğer bağımlılıklarda olduğu gibi- işleri daha iyi olmaktan çok, daha kötü hale getirme eğilimindedir.
Uzun geçmişine rağmen, alışveriş bağımlılığı tartışmalıdır ve uzmanlar alışveriş bağımlılığının gerçek bir bağımlılık olup olmadığı konusunda hemfikir değildir. Bu bağlamda Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) onyomaniyi kendi başına bir zihinsel bozukluk olarak sınıflandırmamaktadır. Onyomani, bağımlılık bozukluğu, obsesif-kompulsif bozukluk, duygudurum düzenleme güçlüğü veya dürtü kontrol bozuklukları içinde alt bir kategori olarak değerlendirilmektedir.
Alışveriş bağımlılığı ile mücadele eden insanlar, genellikle alışverişe karşılayabileceklerinden daha fazla zaman ve para harcarlar ve çoğu, aşırı harcamalarının bir sonucu olarak finansal sorunlar yaşar.
Alışveriş bağımlılığı, kişiye kendini geçici olarak yüksek hissetmesine neden olan dürtüsel harcamalar yaptırır. Bununla birlikte, alışveriş bağımlısı insanlar genellikle eve geldiklerinde alışverişlerinden dolayı kendilerini boş ve tatminsiz hissederler.
Kompulsif bir şekilde alışveriş yapan birçok insan, bunu stres, kaygı ve düşük özgüven gibi zor duyguları maskelemek için bir başa çıkma mekanizması olarak yapar. Ancak alışveriş, yalnızca geçici bir rahatlama sağlar. Alışverişlerini kontrol edememeleri, sonunda genellikle onları ezici bir suçluluk ve utanç duygusuyla karşı karşıya bırakır.
Yaptığım alışveriş normal mi? Yoksa alışveriş bağımlısı mıyım?
Peki normal alışveriş, ara sıra savurganlık etmek ve alışveriş bağımlılığı arasındaki fark nedir? Tüm bağımlılıklarda olduğu gibi, alışveriş bağımlılığını diğer alışveriş türlerinden ayıran şey, davranışın kişinin stresle başa çıkmanın ana yolu haline gelmesi ve hayatın diğer alanlarını açıkça olumsuz etkilediği halde aşırı alışveriş yapmaya devam edilmesidir.
Diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, kişinin hayatında para sorunları gelişebilir ve ilişkileri zarar görebilir, ancak alışveriş bağımlılığı olan insanlar bunlara rağmen harcamalarını durduramazlar ve hatta kontrol edemezler.
Alışveriş bağımlılığı olan kişiler, diğer alışverişçilerden daha materyalist olma eğilimindedir ve maddi nesneler aracılığıyla statü ve başkalarından onay isteyerek kendilerini desteklemeye çalışırlar. Sonuç olarak, bizi günlük olarak çevreleyen pazarlama ve reklam mesajlarına daha duyarlıdırlar.
Reklamlar, genel olarak, satın almanın olumlu sonuçlarını abartmak ve satın almanın hayatın sorunlarından kaçmaya yol açacağını önermek için tasarlanırken, bazı pazarlama hileleri, anlık satın almayı tetiklemek ve özellikle alışveriş bağımlılığı olan kişilerin dürtüsel doğasını hedef almak için tasarlanmıştır.
Online alışveriş bağımlılığı bir tür internet bağımlılığıdır ve sosyal kaygısı olan kişiler, herhangi bir yüz yüze temas gerektirmediği için bu türe karşı özellikle savunmasızdır. Diğer siber bağımlılıklar gibi, anonim hissettirir.
Alışveriş nasıl bağımlılığa dönüşebilir?
Birçok insan, özellikle özel durumlarda (doğum günleri ve tatiller gibi) ara sıra alışveriş çılgınlığı yaşar. Ancak ara sıra aşırı harcama yapmak, kompulsif bir biçimde alışveriş yaptığınız veya alışveriş bağımlısı olduğunuz anlamına gelmez. Aslında, kompulsif alışverişin harcanan parayla hiçbir ilgisi yoktur. Daha ziyade, durumu karakterize eden meşguliyetin boyutu, kişisel sıkıntı düzeyi ve olumsuz sonuçların gelişimidir.
Alışveriş bağımlılığının diğer bağımlılıklarla paylaştığı bazı özellikler vardır. Diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, aşırı alışveriş yapan insanlar harcama yapmakla meşgul olur ve aktiviteye önemli ölçüde zaman ve para ayırır.
Diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, alışveriş bağımlılığı da oldukça ritüelleşmiştir ve alışveriş gezileri planlama, alışveriş eyleminin kendisi hakkında, genellikle zevkli, hatta kendinden geçmiş ve olumsuz duygulardan kurtulma olarak tanımlanan, tipik olarak bağımlılık yapan bir düşünce modelini takip eder. Son olarak, alışveriş yapan kişi, özellikle kendisi ile ilgili hayal kırıklığı duygularıyla çöker.
Kompulsif alışveriş yapanlar, alışverişi depresyon, kaygı, can sıkıntısı ve öfke gibi olumsuz duygulardan ve öz eleştirel düşüncelerden kaçmanın bir yolu olarak kullanırlar.
Alışveriş Bağımlılığı ile Nasıl Başa Çıkılır?
Alışveriş bağımlılığı ile başa çıkmak için yardımcı olabilecek adımlar şunları içerir:
Yeni hobiler geliştirin. Zorunlu olarak alışveriş yapan çoğu insan, sıkıldıklarında veya stresli olduklarında alışverişe yönelirler. Alışverişi stres atmak veya bir eğlence biçimi olarak kullanıyorsanız, daha sağlıklı bir alternatif bulmaya çalışın. Boş zamanınızın tadını çıkarmanın alternatif yollarını bulmak, alışverişi kendinizi daha iyi hissetmeye çalışmanın bir yolu olarak kullanma döngüsünü kırmak için çok önemlidir.
Nakit ödeme yapın. Kendinize bir nakit ödeneği verin ve kredi kartlarını yalnızca acil durumlar için bir kenara koyun. Kredi kartlarından kurtulmak ve üzerinizde sadece küçük bir miktar acil durum parası bulundurmak iyi bir fikirdir, böylece satın alma dürtüsüne karşı koyabilirsiniz.
Bir listeye bağlı kalın. Bir mağazaya gitmeniz gerektiğinde, gitmeden önce ihtiyacınız olan şeylerin bir listesini yapın ve listenize bağlı kalmak için kendinize meydan okuyun.
Bir arkadaşın veya aile üyesinin yardımını isteyin. Alışveriş listenize bağlı kalmak ve yalnızca ihtiyacınız olanı satın almak size imkansız geliyorsa, mağazaya giderken size eşlik etmesi için destekleyici bir arkadaşınızı görevlendirmeyi deneyin. Arkadaşınızdan sizi sorumlu tutmasına yardım etmesini isteyin. Daha da iyisi, hane halkınızın başka bir üyesi temel ihtiyaçlar için alışveriş yapma sorumluluğunu üstlenebiliyorsa, siz tedavi ararken alışverişi onlara devredin.
Aboneliği iptal edin ve engelleyin. Online alışveriş, günün her saatinde her yerden alışveriş yapmayı daha da kolaylaştırdı. Zorunlu çevrimiçi harcamaları engellemek için pazarlama e-postalarının aboneliğinden çıkın ve en sık alışveriş yaptığınız web sitelerine erişiminizi engellemek veya sınırlamak için bir uygulama ya da tarayıcı uzantısı kullanın.
Herhangi bir bağımlılığın üstesinden gelmek, günlük yaşamın stresini ve sıkıntısını ele almanın alternatif yollarını öğrenmeyi gerektirir. Bu bağlamda psikolojik danışmanlık ve terapiden yararlanabilirsiniz. Alışveriş bağımlılığınızın duygusal köklerini anlamada yardım almak ve alışverişi başa çıkmak için kullanma eğiliminizin üstesinden gelmenin yollarını bulmak, bu kafa karıştırıcı durumdan kurtulmak için anahtardır.
Aşırı alışverişinizin bir sonucu olarak ilişkileriniz zarar görmüş olabilir. Bu noktada psikolojik destek almak, davranışlarınızdan zarar görmüş olabilecek kişilerle aranızı düzeltmenize ve güveninizi yeniden kazanmanıza da yardımcı olabilir. Ayrıca, terapinin, diğer insanlarla para etrafında dönmeyen yollarla nasıl bağlantı kuracağınızı daha iyi anlamanıza yol açarak ilişkilerinizi derinleştirmenize yardımcı olduğunu da görebilirsiniz.
Alışveriş bağımlılığınızın ne kadar ciddi olduğuna bağlı olarak, özellikle kazandığınızdan fazlasını harcayarak borçlarınız birikiyorsa, finansal danışmanlık almayı da faydalı bulabilirsiniz.
Not: Bu içerik yalnızca bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır ve hiçbir şekilde terapinin yerini tutmaz. Bu sitedeki hiçbir içerik, doğrudan tıbbi tavsiye yerine kullanılmamalıdır. Psikolojik sağlığın fiziksel sağlık sorunlarını da etkileyebileceğine dikkat edin. Psikolojik durumunuzun yönetilmesinin zor olduğunu fark ederseniz, lütfen profesyonel yardım almayı düşünün.
Referanslar: Kelly, Owen. (2020). An Overview of Shopping Addiction. Verywellmind.
Kelly, Owen. (2021). Understanding Compulsive Shopping Disorder. Verywellmind.
Black D. W. (2007). A review of compulsive buying disorder. World psychiatry : official journal of the World Psychiatric Association (WPA), 6(1), 14–18.
Boermans, J., Egger, Jos. (2010). Compulsive buying or oniomania: An overview. Tijdschrift voor psychiatrie.