Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
Travma sonrası stres bozukluğunda (TSSB), kişiye rahatsızlık veren belirtiler bir veya daha fazla kişiyi aşırı korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik yaratan olay/olaylar yaşandıktan sonra ortaya çıkmaktadır. Semptomlar, olayla ilgili kontrol edilemeyen düşüncelerin yanı sıra geri dönüşler, kabuslar ve şiddetli anksiyeteyi de içerebilir.
Travmatik olaylardan geçen çoğu insan, geçici olarak uyum sağlamakta ve başa çıkmakta zorluk çekebilir, ancak zamanla ve iyi öz bakımla, genellikle iyileşirler. Semptomlar kötüleşirse, aylarca hatta yıllarca sürerse ve kişinin günlük işleyişine müdahale edecek hale gelmesi travma sonrası stres bozukluğunun tipik bir göstergesidir.
TSSB semptomları geliştikten sonra etkili tedavi almak, semptomları azaltmak ve işlevi iyileştirmek için kritik olabilir.
Semptomlar
Travma sonrası stres bozukluğu semptomları travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde başlayabilir, ancak bazen semptomlar olaydan yıllar sonra ortaya çıkmayabilir. Bu belirtiler sosyal veya iş ortamlarında ve ilişkilerde önemli sorunlara neden olur. Ayrıca kişinin normal günlük görevlerini yerine getirme becerilerine de müdahale edebilirler.
TSSB semptomları genellikle dört türe ayrılır: müdahaleci anılar, kaçınma, düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler, fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişiklikler. Belirtiler zamanla değişebilir veya kişiden kişiye değişebilir.
Müdahaleci anılar
Müdahaleci anıların belirtileri şunları içerebilir:
Travmatik olayın tekrarlayan, istenmeyen üzücü anıları
Travmatik olayı sanki tekrar oluyormuş gibi yeniden yaşamak (geri dönüşler)
Travmatik olay hakkında üzücü rüyalar veya kabuslar
Travmatik olayı hatırlatan bir şeye karşı şiddetli duygusal sıkıntı veya fiziksel tepkiler
Kaçınma
Kaçınma belirtileri şunları içerebilir:
Travmatik olay hakkında düşünmekten veya konuşmaktan kaçınmaya çalışmak
Travmatik olayı hatırlatan yerlerden, faaliyetlerden veya insanlardan kaçınmak
Düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler
Düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişikliklerin belirtileri şunları içerebilir:
Kendiniz, diğer insanlar veya dünya hakkında olumsuz düşünceler
Gelecek hakkında umutsuzluk
Travmatik olayın önemli yönlerini hatırlamamak da dahil olmak üzere hafıza sorunları
Yakın ilişkileri sürdürmede zorluk
Aileden ve arkadaşlardan kopuk hissetmek
Bir zamanlar zevk aldığınız aktivitelere ilgisizlik
Olumlu duyguları yaşama güçlüğü
Duygusal olarak uyuşmuş hissetmek
Fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişiklikler
Fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişikliklerin belirtileri (uyarılma belirtileri olarak da adlandırılır) şunları içerebilir:
Kolayca ürkme veya korkma
Daima tehlikeye karşı tetikte olmak
Çok fazla içmek veya çok hızlı araba kullanmak gibi kendine zarar veren davranışlar
Uyku problemi
Odaklanmada zorluk
Sinirlilik, kızgın patlamalar veya agresif davranış
Ezici suçluluk veya utanç
6 yaşında ve daha küçük çocuklar için belirti ve semptomlar şunları içerebilir:
Travmatik olayı veya travmatik olayın yönlerini oyun yoluyla yeniden canlandırmak
Travmatik olayın yönlerini içerebilen veya içermeyen korkutucu rüyalar
Ne zaman destek almalı?
Travmatik bir olay hakkında bir aydan uzun süredir rahatsız edici düşünceleriniz ve hisleriniz varsa, şiddetliyse veya hayatınızı tekrar kontrol altına almakta sorun yaşadığınızı düşünüyorsanız, mutlaka bir zihin sağlığı uzmanıyla konuşun. Mümkün olan en kısa sürede tedavi olmak, TSSB semptomlarının kötüleşmesini önlemeye yardımcı olabilir.
Nedenleri
Kişiler ölüm tehlikesi, ciddi yaralanma, cinsel saldırı, şiddet vb. olaylar yaşandığında travma sonrası stres bozukluğu geliştirebilirler.
TSSB aşağıdakilerin karmaşık bir karışımından kaynaklanır:
Hayatınızda geçirdiğiniz travmanın miktarı ve ciddiyeti dahil olmak üzere stresli deneyimler
Ailede anksiyete ve depresyon geçmişi gibi kalıtsal ruh sağlığı riskleri
Kişiliğinizin miras alınan özellikleri - genellikle mizacınız olarak adlandırılır
Beyninizin strese yanıt olarak vücudunuzun salgıladığı kimyasalları ve hormonları düzenleme şekli
Risk faktörleri
Her yaştan insanda travma sonrası stres bozukluğu olabilir. Bununla birlikte, bazı faktörler sizi travmatik bir olaydan sonra TSSB geliştirme olasılığınızı artırabilir, örneğin:
Yoğun veya uzun süreli travma yaşamak
Daha önce çocukluk çağı istismarı gibi başka travmalar yaşamış olmak
Askeri personel ve ilk müdahale ekipleri gibi travmatik olaylara maruz kalma riskinizi artıran bir işe sahip olmak
Anksiyete veya depresyon gibi başka zihin sağlığı sorunlarına sahip olmak
Aşırı alkol tüketme veya uyuşturucu kullanımı gibi madde kötüye kullanımıyla ilgili sorunların olması
Aile ve arkadaşlar gibi iyi bir destek sisteminden yoksun olmak
Anksiyete veya depresyon gibi zihin sağlığı sorunları olan akrabalara sahip olmak
Travmatik olayların türleri
TSSB'nin gelişmesine yol açan en yaygın olaylar şunları içerir:
Savaş maruzluğu
Çocuklukta cinsel istismar
Cinsel şiddet
Fiziksel saldırı
Bir silahla tehdit edilmek
Bir kaza
Yukarıdaki maddelerin yanı sıra; yangın, doğal afet, gasp, soygun, uçak kazası, işkence, adam kaçırma, yaşamı tehdit eden tıbbi teşhis, terör saldırısı ve diğer aşırı veya yaşamı tehdit eden olaylar gibi diğer birçok travmatik olay da TSSB'ye yol açabilir.
Komplikasyonlar
Travma sonrası stres bozukluğu kişinin tüm hayatını - işini, ilişkilerini, sağlığını ve günlük aktivitelerden aldığı keyfi - bozabilir.
TSSB'ye sahip olmak, aşağıdakiler gibi diğer zihin sağlığı sorunları riskinizi de artırabilir:
Depresyon ve kaygı
Uyuşturucu veya alkol kullanımıyla ilgili sorunlar
Yeme bozuklukları
İntihar düşünceleri ve eylemleri
Önlem
Travmatik bir olaydan kurtulduktan sonra, birçok insan ilk başta ne olduğunu düşünmeyi bırakamamak gibi TSSB benzeri semptomlara sahiptir. Korku, kaygı, öfke, depresyon, suçluluk - bunların hepsi travmaya verilen ortak tepkilerdir.
Zamanında yardım ve destek almak, normal stres reaksiyonlarının kötüleşmesini ve TSSB'ye dönüşmesini engelleyebilir.
Not: Bu içerik yalnızca bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır ve hiçbir şekilde terapinin yerini tutmaz. Bu sitedeki hiçbir içerik, doğrudan tıbbi tavsiye yerine kullanılmamalıdır. Psikolojik sağlığın fiziksel sağlık sorunlarını da etkileyebileceğine dikkat edin. Psikolojik durumunuzun yönetilmesinin zor olduğunu fark ederseniz, lütfen profesyonel yardım almayı düşünün.
Kaynakça:
Post-traumatic stress disorder — PTSD (Mayo Foundation for Medical Education and Research)
What Is Post-traumatic Stress Disorder? (Harvard Health Publishing)