Yas ve Kayıpla Başa Çıkmak
Yas tutmanın doğru veya yanlış bir yolu yoktur ancak yas tutma süreciyle başa çıkmanın sağlıklı yolları vardır.
Yas ve keder, kayba doğal bir tepkidir. Sevdiğiniz bir şey veya biri elinizden alındığında hissettiğiniz duygusal acıdır. Çoğunlukla, kaybın verdiği acı bunaltıcı olabilir. Şok ya da öfke, inançsızlık, suçluluk ve derin üzüntü gibi her türlü zor ve beklenmedik duyguyu yaşayabilirsiniz. Yasın acısı fiziksel sağlığınızı da bozarak uyumayı, yemek yemeyi ve hatta doğru düşünmeyi zorlaştırabilir. Bunlar, kayba verilen normal tepkilerdir ve kayıp ne kadar önemli olursa kederiniz o kadar yoğun olur.
Sevdiğiniz birinin veya bir şeyin kaybıyla başa çıkmak, hayatın en büyük zorluklarından biridir. Yas tutmayı sevdiğiniz birinin ölümüyle ilişkilendirebilirsiniz - ki bu genellikle en yoğun yas türünün sebebidir - ancak herhangi bir kayıp, aşağıdakiler de dahil olmak üzere yas ve kedere neden olabilir:
Boşanma veya ilişkiden ayrılma
Sağlık kaybı
Bir iş kaybetmek
Finansal istikrar kaybı
Düşük yapmak
Emeklilik
Bir evcil hayvanın ölümü
Sevilen birinin ciddi hastalığı
Bir arkadaşlığın kaybı
Travma sonrası güvenlik kaybı
Hayattaki ince kayıplar bile bir yas duygusunu tetikleyebilir: Örneğin, evden uzaklaştıktan, üniversiteden mezun olduktan sonra ya da iş değiştirdikten sonra.
Kaybınız ne olursa olsun, bu sizin için kişiseldir, bu yüzden nasıl hissettiğiniz konusunda utanmayın veya bir şekilde yalnızca belirli şeyler için yas tutmanın uygun olduğuna inanmayın. Kişi, hayvan, ilişki veya durum sizin için önemliyse, yaşadığınız kayıp için üzülmeniz normaldir. Kederinizin nedeni ne olursa olsun, zamanla üzüntünüzü hafifletebilecek ve kaybınızla yüzleşmenize, yeni bir anlam bulmanıza ve sonunda hayatınıza devam etmenize yardımcı olabilecek acıyla başa çıkmanın sağlıklı yolları vardır.
Yas tutma süreci
Yas tutma son derece kişisel bir deneyimdir; yas tutmanın doğru ya da yanlış yolu yoktur. Nasıl yas tuttuğunuz, kişiliğiniz ve başa çıkma tarzınız, yaşam deneyiminiz, inancınız ve kaybın sizin için ne kadar önemli olduğu gibi birçok faktöre bağlıdır.
Yas tutma süreci kaçınılmaz olarak zaman alır. İyileşme yavaş yavaş gerçekleşir; zorla veya aceleye getirilemez — ve yas tutmak için “normal” bir zaman çizelgesi yoktur. Bazı insanlar haftalar veya aylar içinde daha iyi hissetmeye başlar ancak kimileri için yas tutma süreci yıllar sürebilir. Yas deneyiminiz ne olursa olsun, kendinize karşı sabırlı olmanız ve sürecin doğal olarak gelişmesine izin vermeniz önemlidir.
Yas tutma süreciyle nasıl başa çıkılır?
Bir kayıp için yas tutmak hayatın kaçınılmaz bir parçası olsa da, acıyla baş etmenin, kederinizle yüzleşmenin ve nihayetinde parçaları toplayıp hayatınıza devam etmenin bir yolunu bulmanın yolları vardır:
Acınızı kabul edin.
Kederin birçok farklı ve beklenmedik duyguyu tetikleyebileceğini kabul edin.
Yas tutma sürecinizin size özgü olacağını anlayın.
Sizi önemseyen insanlardan yüz yüze destek isteyin.
Kendinize fiziksel olarak dikkat ederek kendinizi duygusal olarak destekleyin.
Yas sürecinin aşamaları
Reddetme
Öfke
Pazarlık
Depresyon
Kabul
Bir kaybın ardından bu duygulardan herhangi birini yaşıyorsanız, tepkinizin doğal olduğunu ve zamanla iyileşeceğinizi bilmelisiniz. Ancak, kederli herkes bu aşamaların hepsinden geçmek zorunda değildir. Popüler inanışın aksine, iyileşmek için her aşamadan geçmeniz gerekmez. Aslında, bazı insanlar bu aşamalardan hiçbirini geçmeden kederlerini çözerler. Ve eğer yasın bu aşamalarından geçerseniz, onları muhtemelen düzenli, sıralı bir sırayla deneyimlemeyeceksiniz, bu yüzden ne “hissetmeniz gerektiği” veya hangi aşamada olmanız gerektiği konusunda endişelenmeyin.
Deliriyormuş gibi hissetmek, kötü bir rüyadaymış gibi hissetmek ya da dini inançlarınızı sorgulamak dahil; acının ilk aşamalarında yaşadığınız neredeyse her şeyin normal olduğunu unutmayın.
Yasın duygusal belirtileri
Şok ve inançsızlık. Bir kaybın hemen ardından olanları kabul etmek zor olabilir. Uyuşmuş hissedebilir, kaybın gerçekten gerçekleştiğine inanmakta güçlük çekebilir, hatta gerçeği inkar edebilirsiniz. Sevdiğiniz biri öldüyse, gittiklerini bilseniz bile onların ortaya çıkmasını bekleyebilirsiniz.
Üzüntü. Derin üzüntü, muhtemelen evrensel olarak en çok deneyimlenen yas belirtisidir. Boşluk, umutsuzluk, özlem veya derin yalnızlık duygularınız olabilir. Ayrıca çok ağlayabilir veya duygusal olarak dengesiz hissedebilirsiniz.
Suçluluk. Yaptığınız veya söylediğiniz ya da söyleyemediğiniz şeylerden pişman olabilir veya kendinizi suçlu hissedebilirsiniz. Ayrıca belirli duygulardan dolayı kendinizi suçlu hissedebilirsiniz (örneğin, kişi uzun ve zor bir hastalıktan sonra öldüğünde rahatlamış hissetmek). Bir ölümden sonra, yapabileceğiniz başka bir şey olmasa bile, ölümü engelleyecek bir şey yapmadığınız için kendinizi suçlu hissedebilirsiniz.
Öfke. Kayıp, kimsenin hatası olmasa bile, kızgın ve kırgın hissedebilirsiniz. Sevdiğiniz birini kaybettiyseniz, kendinize, Tanrı'ya, doktorlara ve hatta sizi terk ettiği için ölen kişiye kızgın olabilirsiniz. Size yapılan adaletsizlik için birini suçlama ihtiyacı hissedebilirsiniz.
Korku. Önemli bir kayıp, birçok endişeyi ve korkuyu tetikleyebilir. Endişeli, çaresiz veya güvensiz hissedebilirsiniz. Hatta panik atak geçirebilirsiniz. Sevdiğiniz birinin ölümü, kendi ölümlülüğünüz, o kişi olmadan hayatla yüzleşme veya şu anda tek başına karşı karşıya kaldığınız sorumluluklarla ilgili korkuları tetikleyebilir.
Yasın fiziksel belirtileri
Sıklıkla yası tamamen duygusal bir süreç olarak düşünürüz, ancak yas genellikle aşağıdaki fiziksel sorunları içerir:
Yorgunluk
Mide bulantısı
Düşük bağışıklık
Kilo kaybı veya kilo alımı
Ağrı ve sızılar
Uykusuzluk hastalığı
Keder ve kayıp için destek alabilirsiniz
Kederin acısı çoğu zaman başkalarından geri çekilmek ve kabuğunuza çekilmek istemenize neden olabilir. Ancak diğer insanların yüz yüze desteğine sahip olmak, kayıptan kurtulmak için çok önemlidir. Normal şartlar altında duygularınız hakkında konuşurken rahat olmasanız bile, kederliyken bunları ifade etmeniz önemlidir. Kaybınızı paylaşmak, yasın yükünü taşımayı kolaylaştırabilirken, bu, arkadaşlarınız ve ailenizle her etkileşimde bulunduğunuzda, kaybınız hakkında konuşmanız gerektiği anlamına gelmez. Rahatlık, sizi önemseyen başkalarının yanında olmaktan da gelebilir. Anahtar, kendinizi izole etmek değildir.
Arkadaşlarınıza ve aile üyelerine dönün. Şimdi güçlü ve kendi kendine yeterli olmakla gurur duysanız bile, sizi önemseyen insanlara yaslanmanın tam zamanıdır. Onlardan kaçınmak yerine, arkadaşlarınızı ve sevdiklerinizi yaklaştırın, yüz yüze birlikte zaman geçirin ve sunulan yardımı kabul edin. İnsanlar genellikle yardım etmek isterler ancak nasıl yapılacağını bilemezler, bu yüzden onlara neye ihtiyacınız olduğunu söyleyin.
Yas tutan birini teselli etmeye çalışırken birçok insanın garip hissettiğini kabul edin. Yas süreci, birçok insan için, özellikle de benzer bir kayıp yaşamamışsa, kafa karıştırıcı, bazen korkutucu bir duygu olabilir. Sizi nasıl rahatlatacaklarından emin olamayabilirler ve sonunda yanlış şeyler söyleyebilirler. Ancak bunu kabuğunuza çekilmek ve sosyal iletişimden kaçınmak için bir bahane olarak kullanmayın. Bir arkadaşınız veya sevdiğiniz biri size ulaşırsa, bunun nedeni sizi ve yaşadığınız deneyimi önemsediklerindendir.
Psikolojik destek alın. Kederiniz katlanılamayacak kadar fazlaysa, yas danışmanlığı konusunda deneyimli bir zihin sağlığı uzmanı bulun. Deneyimli bir terapist, yoğun duygularla başa çıkmanıza ve yasınızın önündeki engellerin üstesinden gelmenize yardımcı olabilir.
Yas sürecinde kendinize iyi bakın
Kederliyken kendinize bakmak her zamankinden daha önemlidir. Büyük bir kaybın yarattığı stres, enerjinizi ve duygusal rezervlerinizi hızla tüketebilir. Fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarınıza bakmak, bu zor zamanları atlatmanıza yardımcı olacaktır.
Duygularınızla yüzleşin. Kederinizi bastırmayı deneyebilirsiniz, ancak sonsuza kadar ondan kaçınamazsınız. İyileşmek için acıyı kabul etmelisiniz. Üzüntü ve kayıp duygularından kaçınmaya çalışmak, sadece yas sürecini uzatır. Çözülmemiş keder; depresyon, anksiyete, madde bağımlılığı ve sağlık sorunları gibi komplikasyonlara yol açabilir.
Duygularınızı somut veya yaratıcı bir şekilde ifade edin. Kaybınızı bir günlüğe yazın. Sevdiğiniz birini kaybettiyseniz, asla söylemeyeceğiniz şeyleri söyleyen bir mektup yazın; kişinin hayatını kutlayan bir not defteri veya fotoğraf albümü hazırlayın; veya sevdikleriniz için önemli olan bir amaç veya organizasyona dahil olun.
Hobilerinizi ve ilgi alanlarınızı korumaya çalışın. Rutinde rahatlık vardır ve size sevinç veren ve başkalarına daha yakın hale getiren faaliyetlere geri dönmek, kaybınızla başa çıkmanıza ve yas sürecine yardımcı olmanıza yardımcı olabilir.
Kimsenin size nasıl hissedeceğinizi söylemesine izin vermeyin ve kendinize de nasıl hissedeceğinizi söylemeyin. Kederiniz size aittir ve başka hiç kimse size ne zaman “devam etme” veya “üstesinden gelme” zamanının geldiğini söyleyemez. Utanma veya yargılama olmaksızın ne hissederseniz hissedin. Kızgın olmak, göklere bağırmak, ağlamak ya da ağlamamak sorun değildir. Ayrıca gülmek, keyifli anlar bulmak ve hazır olduğunuzda salıvermek de sorun değildir.
"Tetikleyiciler" için önceden plan yapın. Yıldönümleri, tatiller vb. keder duygularını yeniden uyandırabilir. Duygusal bir darbeye hazırlıklı olun ve bunun tamamen normal olduğunu bilin.
Fiziksel sağlığınıza dikkat edin. Zihin ve beden birbirine bağlıdır. Fiziksel olarak sağlıklı hissettiğinizde, duygusal olarak daha iyi başa çıkabilirsiniz. Yeterince uyuyarak, doğru beslenerek ve egzersiz yaparak stres ve yorgunlukla mücadele edin. Kederin acısını uyuşturmak veya ruh halinizi yapay olarak yükseltmek için alkol veya uyuşturucu kullanmayın.
Sevilen birinin ölümü gibi önemli bir kaybın ardından zaman geçtikçe, üzüntü, uyuşukluk veya öfke duygularının kademeli olarak hafiflemesi normaldir. Kaybı kabul etmeye ve hayatınızda ilerlemeye başladıkça bu ve diğer zor duygular daha az yoğun hale gelir. Bununla birlikte, zamanla kendinizi daha iyi hissetmiyorsanız veya kederiniz daha da kötüleşiyorsa bu, kederinizin karmaşık bir keder veya ağır depresyon gibi daha ciddi bir soruna dönüştüğünün bir işareti olabilir.
Sevdiğiniz birini kaybetmenin üzüntüsü asla tamamen ortadan kalkmaz, ancak merkez sahnede kalmamalıdır. Kaybın acısı hayatınıza devam etmenizi engelleyecek kadar sürekli ve şiddetliyse, karmaşık yas olarak bilinen bir durumdan muzdarip olabilirsiniz. Karmaşık yas, yoğun bir yas durumunda sıkışıp kalmak gibidir. Ölümü meydana geldikten çok sonra kabul etmekte güçlük çekebilir veya ölen kişiyle o kadar meşgul olabilirsiniz ki, günlük rutininizi bozabilir ve diğer ilişkilerinizi baltalayabilir.
Karmaşık yas belirtileri şunları içerir:
Ölen sevdiklerinize yoğun özlem ve hasret
Sevdiklerinizin müdahaleci düşünceleri veya görüntüleri
Ölümün reddi veya inançsızlık duygusu
Sevdiğiniz kişinin hayatta olduğunu hayal etmek
Tanıdık yerlerde ölen sevdiklerinizi aramak
Size sevdiklerinizi hatırlatan şeylerden kaçınmak
Kaybınızdan dolayı aşırı öfke veya acı
Hayatın boş veya anlamsız olduğunu hissetmek
Sevdiğiniz kişinin ölümü ani, şiddetli veya başka şekilde aşırı derecede stresli veya rahatsız ediciyse, karmaşık yas psikolojik travma veya TSSB olarak ortaya çıkabilir. Kaybınız sizi çaresiz hissettirdiyse ve geçmeyen üzücü duygular, anılar ve kaygı ile mücadele etmenize neden olduysa, travmatize olmuş olabilirsiniz. Ancak, doğru rehberlik ve psikoterapiyle iyileştirici değişiklikler yapabilir ve hayatınıza devam edebilirsiniz.
Keder ve depresyon arasındaki fark
Yas ve klinik depresyon arasında ayrım yapmak, birçok semptomu paylaştıkları için her zaman kolay değildir, ancak farkı anlamanın yolları vardır. Yas tutma süreci çok çeşitli duyguları ve iyi ve kötü günlerin bir karışımını içerir. Bununla birlikte yas tutma sürecinin ortasında olsanız bile, yine de zevk ve mutluluk anları yaşayabilirsiniz. Öte yandan depresyonda ise boşluk ve çaresizlik duyguları sabittir.
Ne zaman profesyonel yardım alınmalı?
Karmaşık yas veya klinik depresyon belirtileri yaşıyorsanız, hemen bir zihin sağlığı uzmanıyla görüşün. Tedavi edilmeden bırakıldığında, karmaşık keder ve depresyon, önemli duygusal hasara, yaşamı tehdit eden sağlık sorunlarına ve hatta intihara neden olabilir. Ancak tedavi, iyileşmenize yardımcı olabilir.
Not: Bu içerik yalnızca bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır ve hiçbir şekilde terapinin yerini tutmaz. Bu sitedeki hiçbir içerik, doğrudan tıbbi tavsiye yerine kullanılmamalıdır. Psikolojik sağlığın fiziksel sağlık sorunlarını da etkileyebileceğine dikkat edin. Psikolojik durumunuzun yönetilmesinin zor olduğunu fark ederseniz, lütfen profesyonel yardım almayı düşünün.
Kaynakça:
Coping with Grief and Loss (Melinda Smith, M.A., Lawrence Robinson, and Jeanne Segal, Ph.D. / HelpGuide International)
Grief: Coping with the loss of your loved one (Katherine C. Nordal, Ph.D. / American Psychological Association)
Bereavement And Grief (Mental Health America)